Vertalen van RDA richtlijnen in het Nederlands
Inleiding
Deze notitie is een nadere uitwerking van een voorstel uit het advies van de RDA Werkgroep van 28 februari 2011 betreffende de vertaling van de RDA richtlijnen in het Nederlands. Het uitgangspunt is daarbij de volgende tekst in het Programmaplan SLIM 3.0 (15 mei 2012), Bijlage 2, Aandachtspunten voor Project 2 RDA, punt 3:
“Vaststellen in hoeverre een vertaling nodig is en indien op onderdelen een vertaling gewenst is, voorstellen voor de realisatie ervan te ontwikkelen”.
Uitgangspunten
Het onderzoek van de RDA Werkgroep of de RDA catalogiseerregels al dan niet vertaald moeten worden in het Nederlands, houdt verband met het realiseren van een optimale toegankelijkheid van de RDA catalogiseerregels voor alle titelbeschrijvers in Nederland. Dit ongeacht hun kennis van het Engels en ongeacht hun kennis van de Engelse terminologie. Doel van een vertaling zou zijn de beschrijving en de verwerking van documenten te vergemakkelijken, te stroomlijnen en te optimaliseren.
De RDA Werkgroep signaleert de behoefte aan een vertaling van RDA in het Nederlands. De RDA Werkgroep heeft zich tot taak gesteld om te bepalen of het inderdaad zinvol is om de RDA catalogiseerregels in het Nederlands te vertalen. En of dit praktisch en financieel haalbaar is. Dit is bepaald aan de hand van een aantal argumenten vóór en tegen vertaling.
Argumenten voor en tegen vertaling
Argumenten voor vertaling in het Nederlands
- Het is prettig om kennis te nemen van de nieuwe regels in het Nederlands als moedertaal.
- De Online Richtlijnen voor het catalogiseren in het GGC zijn in het Nederlands en functioneren al jaren goed.
- In situaties waarin er in de RDA catalogiseerregels sprake is van moeilijk te begrijpen Engels is het handig om een vertaling en toelichting in het Nederlands te hebben. Dus wel vertalen, maar alleen daar waar het nodig is.
- niet alle medewerkers beschikken over een kennisniveau van het Engels dat nodig is om de RDA Richtlijnen te begrijpen.
Argumenten tegen vertaling in het Nederlands
- De RDA catalogiseerregels zijn geschreven in het Engels als een internationale vaktaal. Catalogiseerders moeten primair werken met de RDA catalogiseerregels uit de RDA Toolkit, die geheel in de Engelse taal is. Professionele beschrijvers worden geacht de vakliteratuur in het Engels te kunnen lezen en te begrijpen. Zeker nu de hertaling van de RDA catalogiseerregels die tijdens de test zijn gebruikt zijn voltooiing nadert. Deze hertaling door Chris Oliver, de Joint Steering Committee en het US RDA Test Committee zal de leesbaarheid van de Engelse tekst zeker verhogen. Het is de bedoeling dat dit project in april 2013 afgesloten wordt en dat de tekst in juni 2013 in druk zal verschijnen.
- De doelgroep voor de vertaling in het Nederlands is beperkt wat betreft het aantal catalogiseerders en de omvang van het Nederlandse taalgebied. De al bestaande vertaling in het Duits en Frans van de RDA catalogiseerregels is gerechtvaardigd omdat in dat taalgebied de doelgroep veel groter is, evenals het aantal catalogiseerders dat opgeleid moet worden. In Nederland bestaat er mogelijk alleen bij de Openbare Bibliotheken en kleinere speciale bibliotheken behoefte aan een vertaling van de nieuwe regels in het Nederlands.
- Het vertalen van de gehele tekst van de RDA catalogiseerregels is zeer arbeidsintensief en vraagt veel tijd en financiële middelen. Bovendien kan er geen inschatting gemaakt worden of de vertaling in het Nederlands dusdanig frequent en in breed verband gebruikt zal worden, dat een vertaling gerechtvaardigd en economisch verantwoord is.
- Het vertalen van de nieuwe catalogiseerregels is nog maar het begin, want er komen continue updates op de regels. De wijzigingen in de regels en de formulering daarvan zullen elkaar in de komende jaren snel opvolgen. Wie gaat al deze wijzigingen en aanvullingen bijhouden en vertalen?
- In Nederland hebben catalogiseerders een vaktaal die gerelateerd is aan de FOBID-regels. De oude termen hebben een bepaalde lading. In RDA krijgt een term die bekend is uit de FOBID-regels soms een nieuwe betekenis.
- Het tegelijkertijd en door elkaar gebruiken van een Engelse vakterm en de vertaling ervan in het Nederlands is niet aan te bevelen, want dit schept verwarring bij de catalogiseerder die bijvoorbeeld met de Toolkit moet werken.
- Een aantal termen is moeilijk in het Nederlands te vertalen. Soms vraagt het Nederlands een omschrijving waar in het Engels een enkel woord voldoende is. In andere gevallen levert de vertaling in het Nederlands ook geen “mooie” of eenduidige vakterm op. Dit komt de duidelijkheid niet ten goede. Bovendien schept een vertaling uit het Engels in bepaalde gevallen verwarring omdat het Engelse woord twee of meer betekenissen kan hebben, die afhankelijk zijn van de context waarin het woord wordt gebruikt.
Voorstel
De RDA projectgroep acht het niet haalbaar om RDA integraal vanuit het Engels in het Nederlands te vertalen, maar vindt het wel verstandig dat bepaalde algemene documentatie over RDA in het Nederlands beschikbaar komt. Met name het Engelstalige glossarium van RDA moet zeker voorzien worden van een vertaling dan wel toelichting in het Nederlands, omdat dit de doorzoekbaarheid van de RDA Toolkit vergemakkelijkt. Het belangrijkste is dat catalogiseerders de terminologie die door RDA gebruikt wordt volledig begrijpen, zodat er geen misverstanden kunnen ontstaan over wat er bedoeld wordt. Daarbij helpt een in het Nederlands gestelde vertaling.
De RDA Projectgroep stelt voor om daarbij prioriteit te geven aan de vertaling in het Nederlands van de glossary in de Statement of International Cataloguing Principles (ICP 2009), die de basis vormt van de in RDA gebruikte terminologie (zie bijlage 1). Deze vertaling zou dan vóór 1 april 2013 klaar moeten zijn. De RDA Projectgroep verzoekt tevens om hiervoor de middelen beschikbaar te stellen.
Volledige vertaling plus bespreking met enkele vakgenoten wordt geschat op enkele dagen vertaalwerk, twee dagen overleg en inventarisatie reacties; en één à twee dagen voor eindredactie.
Bijlage 1. Glossary
This Glossary includes terms found in the Statement of International Cataloguing Principles (ICP) that are being used in a specific way (not simply the usual dictionary definition). At the end are terms used in the Paris Principles or other early cataloguing rules that the IME ICC participants wished to note were no longer being used in ICP.
BT = Broader term; NT = Narrower term; RT = Related term
Access point – A name, term, code, etc., through which bibliographic or authority data is searched and identified. [Source: GARR modified per FRAD and IME ICC]
See also Additional access point [NT], Authorized access point [NT], Controlled access point [NT], Essential access point [NT], Name [RT], Uncontrolled access point [NT], Variant form of name [NT]
Additional access point – An access point that may be used in addition to the essential access points to enhance the retrieval of bibliographic or authority data. [Source: IME ICC]
See also Access point [BT], Essential access point [RT]
Agent – A person (author, publisher, sculptor, editor, director, composer, etc.) or a group (family, organization, corporation, library, orchestra, country, federation, etc.) or an automaton (weather recording device, software translation program, etc.) that has a role in the lifecycle of a resource. [Source: DCMI Agents Working Group, working definition, modified]
See also Creator [NT]
Attribute – Characteristic of an entity. An attribute can be inherent in an entity or externally imputed. [Source: FRBR]
Authority record – A set of data elements that identifies an entity and can be used to facilitate access to the authorized access point for that entity or the display of any access point for the entity. [Source: IME ICC]
Authorized access point – The preferred controlled access point for an entity, established and constructed according to rules or standards. [Source: IME ICC]
See also Access point [BT], Authorized form of name [RT], Controlled access point [BT], Preferred name [RT], Variant form of name [RT]
Authorized form of name – The form of name chosen as the authorized access point for an entity.
See also Authorized access point [RT], Conventional name [RT], Name [BT], Preferred name [RT], Variant form of name [RT]
Bibliographic description – A set of bibliographic data identifying a bibliographic resource. [Source: ISBD modified]
See also Descriptive cataloguing [RT]
Bibliographic record – A set of data elements that describes and provides access to a bibliographic resource and identifies related works and expressions. [Source: IME ICC]
Bibliographic resource – An entity within the realm of library and similar collections consisting of the products of intellectual or artistic endeavour. Bibliographic resources in the FRBR model are the Group 1 entities: work, expression, manifestation, and item. [Source: IME ICC]
Bibliographic universe – The realm related to the collections of libraries, archives, museums, and other information communities. [Source: IME ICC]
Bibliographically significant – A quality of an entity or attribute or relationship that has special meaning or value in the context of bibliographic resources. [Source: IME ICC]
Carrier type – A designation that reflects the format of the storage medium and housing of a carrier in combination with the type of intermediation device required to view, play, run, etc., the content of a resource. Carrier type reflects attributes of a manifestation. [Source: modified from Jan. 2008 Glossary for RDA]
Collection – 1. A real or virtual set of two or more works or parts of works combined or issued together. 2. A real or virtual set of bibliographic resources held or created by a given institution. [Source: IME ICC]
Concept – An abstract notion or idea. [Source: FRAD (associated with subjects), FRBR]
Content type – A designation that reflects the fundamental form of communication in which the content is expressed and the human sense through which it is intended to be perceived. Content type reflects attributes of both work and expression. [Source: modified from Jan. 2008 Glossary for RDA]
Controlled access point – An access point recorded in an authority record. [Source: GARR modified] Controlled access points include authorized forms of names as well as those designated as variant forms. They may be:
- based on personal, family, and corporate names
- based on names (i.e., titles) for works, expressions, manifestations, and items,
- a combination of two names, as in the case of a name/title access point representing a work that combines the name of the creator with the title of the work,
- based on the terms for events, objects, concepts, and places,
- based on identifiers, such as standard numbers, classification indices, etc.
Other elements (such as dates) may be added to the name per se for the purpose of distinguishing between entities with identical or similar names. [Source: FRAD – goes on to note the focus of the model is on names and terms controlled through an authority file.]
See also Access point [BT], Authorized access point [NT], Name [RT], Uncontrolled access point [RT], Variant form of name [NT]
Conventional name – A name, other than the official name, by which a corporate body, place, or thing has come to be known. [Source: modified from AACR2 Revision 2002, Glossary]
See also Authorized form of name [RT], Name [BT], Variant form of name [RT]
Corporate body – An organisation or group of persons and/or organisations that is identified by a particular name and that acts, or may act, as a unit. [Source: modified from FRAD, FRBR]
Creator – A person, family, or corporate body responsible for the intellectual or artistic content of a work. [Source: IME ICC]
See also Agent [BT]
Descriptive cataloguing – The part of cataloguing that provides both descriptive data and nonsubject access points. [Source: IME ICC]
See also Bibliographic description [RT], Subject cataloguing [RT]
Entity – Something that has a unitary and self-contained character; something that has independent or separate existence; an abstraction, ideal concept, object of thought, or transcendental object. [Source: Webster’s 3rd]
Examples of types of entities in FRBR and FRAD include the products of intellectual or artistic endeavour (work, expression, manifestation and item); the agents (i.e., persons, families, corporate bodies) responsible for creating that intellectual or artistic content, for producing and disseminating the content in physical form, or for maintaining the custody of the product; or the subject of a work (work, expression, manifestation, item, person, family, corporate body, concept, object, event, place). [Source: IME ICC]
Essential access point – An access point based on a main attribute or relationship of an entity in a bibliographic or authority record that ensures retrieval and identification of that record. [Source: IME ICC]
See also Access point [BT], Additional access point [RT]
Event – An action or occurrence. [Source: FRAD (those not acting as corporate bodies are considered subjects), FRBR]
Expression – The intellectual or artistic realisation of a work. [Source: FRAD, FRBR]
Family – Two or more persons related by birth, marriage, adoption, or similar legal status, or otherwise presenting themselves as a family. [Source: FRAD, as modified by IME ICC]
Identifier – A number, code, word, phrase, logo, device, etc., that is associated with an entity, and serves to differentiate that entity from other entities within the domain in which the identifier is assigned. [Source: FRAD]
Item – A single exemplar of a manifestation.[Source: FRAD, FRBR]
Key title – The unique name assigned to a continuing resource by the ISSN Network and inseparably linked with its ISSN. The key title may be the same as the title proper; or, in order to achieve uniqueness, it can be constructed by the addition of identifying and/or qualifying elements, such as name of issuing body, place of publication, edition statement. [Source: ISBD]
Manifestation – The physical embodiment of an expression of a work. [Source: FRAD, FRBR] A manifestation may embody a collection of works, an individual work, or a component part of a work. Manifestations may appear in one or more physical units. [Source: IME ICC]
Name – A character, word, or group of words and/or characters by which an entity is known. Includes the words/characters designating a person, family, corporate body; includes the terms by which concepts, objects, events, or places are known; includes the title given to a work, expression, manifestation, or item. Used as the basis for an access point. [Source: FRBR as modified in FRAD]
See also Access point [RT], Authorized form of name [NT], Controlled access point [RT], Conventional name [NT], Preferred name [NT], Variant form of name [NT] Normalized access point See Authorized access point
Object – A material thing. [Source: FRBR]
Person – An individual or a single identity established or adopted by an individual or group. [Source: FRBR as modified in FRAD, modified by IME ICC]
Place – A location. [Source: FRBR]
Preferred name – The name for an entity chosen according to rules or standards, used as the basis for constructing an authorized access point for the entity.
See also Authorized access point [RT], Authorized form of name [RT], Conventional name [RT], Name [BT] [Source: IME ICC]
Relationship – A specific connection between entities or their instances. [Source: based on FRBR]
Subject cataloguing – The part of cataloguing that provides controlled subject terms and/or classification numbers. [Source: IME ICC] See also Descriptive cataloguing [RT]
Type of carrier See Carrier type
Uncontrolled access point – An access point that is not controlled by an authority record. [Source: IME ICC]
See also Access point [BT], Controlled access point [RT]
Variant form of name – A form of name not chosen as the authorized access point for an entity. It may be used to access the authority record for the entity or be presented as a link to the authorized access point. [Source: IME ICC]
See also Access point [BT], Authorized access point [RT], Authorized form of name [RT], Controlled access point [BT], Conventional name [RT], Name [BT]
Work – A distinct intellectual or artistic creation (i.e., the intellectual or artistic content). [Source FRAD, FRBR, as modified by IME ICC]